3 место в Конкурсе сочинений «Я пишу о Давиде Кугультинове»

• 

Подробности

Создано 17.03.2017 13:52

«Көглтин Дава –хальмг Пушкин»

 

                                                     Чееҗәсн һарсн шүлгән

                                                           «Алдр шүлгч Көглтин Давад нерәдҗәнәв»

 

Хальмг теегин аһуд

Алдр шүлгч төрлә.

Халун зүркәрн бульглҗ

Төрскндән дурта билә

 

Хөв, җирһл, кишгнь-

Мөңкинд олнд үлдлә.

«Хальмг» гисн - цусарн

Цуг делкәд туурла !

 

Алдр зөөр- билгнь

Баһчуд таасҗ умшна,

Билгтә Даван шүлгүд

Бичкдүд соньмсҗ дасна.

 

Хәәртә теегин -дуучан

Әрүн седкләсн буульнав,

Алдр шүлгч, дуул

Оньдин җирһлд сангд!

 

      Күн болһна зүркинь бульглулсн, одн мет герлтсн алдр шүлгчин болн нертә бичәчин тускар  кен болвчн соңссн болх гиҗ санҗанав.

Энҗл   мана хальмг келнә болн дорд үзгин шинҗллһнә деед сурһулин институтын номин саңд   хальмг   теегин алдр дуучин Көглтин Даван

95- җилин өөнд нерәдгдсн олн керг-үүлдврмүд давулгдҗана.

  Тернь йир учрта, ончта керг. Эн болҗах йовдл намаг йосндан үүмүләд, би  байрта кевәр марһанд әрүн цаһан седкләсн орлцхар   бәәнәв. Юңгад гихлә,Көглтин Даван бичсн үүдәврмүдиг йир ик гидгәр соньмсҗ умшнав. Шүлгчин бичсн үүдәврмүдт олн-зүсн төрмүд хаһлгдна.  Тегәд чигн би бас соңссан, умшсан, тодлсан, медсән эн алдр күүнә тускар хувалцхар бәәнәв.

     Мини хәләцәр,  шүлгч-бичәч Давид Никитич йоста теегин алдр үрн.

Мана шүлгч Көглтин Дава хальмг Пушкин гиҗ келҗ болҗана. Яһад гихлә Давид Никитич урн үгәрн, цецн ухаһарн, өргн медрләрн А.С. Пушкинә әдл нарт делкәд туурсмн. Мини седкл эврәннь өвәрц билгәрн, үнн чик хәләцәрн, хаһлсн олн төрмүдәрн, нәрн хурц үгәрн авлсн бичәч Көглтин Дава.

 

Кев янзарн, айсарн,

Келнә берк арһарн,

Кезә болв чигн

Кедү дәкҗ умшвчн

Күңкл Пушкин оньдин

Күүнд бахмҗ белглнә,

-гиҗ Көглтин Дава алдр орс шүлгчин тускар бахмҗтаһар, цаһан седкләсн бичҗ эврә дуран медүлҗ, Пушкиниг мөңкрүлҗ бәәнә.

 

Умшач болһна седклд

Пушкинә дүр бәәнә

Кесг сайин зүркнд

Эврә Пушкин сууна

   Көглтин Дава Пушкинә шүлгләнд авлгдсмн. Тернь нанд сәәнәр медгднә. Юңгад гихлә, Пушкинә нерн, Пушкинә үүдәврмүд хальмг улсин тууҗд, хөв-җирһлд онц-чинр зүүсмн. Алдр орс шүлгч «Теегин иньг хальмгин» нериг делкәд, ики холд, күмни аһуһар туурулсмн.

 

 

Алдр Әрәсәһәр мини туск зәңг альднчн күрх,

Алвтд бәәх аль-бис келн мини нериг нерәдх,

Славяна омгта ач, финн, өдгә эмнг тунгус,

Сәәхн теегин иньг-хальмг мини нер дуудх,- гиҗ 

   кезәнә келҗ бичгдсн эн алтн герлтә үгмүд, миниһәр, хальмгудын үрдүдт бахмҗ, уралан зүткхд чидл үүдәсмн. Эврә цагиннь меҗәһәр һатлҗ туурсн А.С.Пушкинә үгмүдиг эндрк өдрт цуг делкә умшҗ энүнә нилчәр хальмг улсиг меднә, күндлнә, энүнә тууҗар, билг-эрдмәр соньмсна. Тегәд чигн Пушкиниг нарт-делкән урн-үгин литературт хальмгудыг көтлҗ орулсн алдр хаалһч гиҗ нерәдҗ болхмн.

  Эн хойр бичәч үнниг зарлҗ, түүнә төлө ноолддг шүлгчнр, тегәд чигн «Үннә төлә, түүнә зүтклһнь» цагин урсхлд хөөтк үйин улст үлгүр болҗ, теднә уралан икшлднь күч өгсмн. Тегәд чигн Пушкин йоста хөөтк, иргчин өөдән шагшавдын авг-бәрц бәрҗ, күүнә сулдхвр, иргч хөв кишг дурдҗ, дуулсн деерән терүнәннь төлә:

Үкләс чигн сүрдҗ әәхш

Соңсврч ухани шимлдәһәр бийән

Саатулҗ, шуд хаалһасн хаҗихш

Нарн мет өндр, цевр.

Нерән альдчн һутахш!

 

  -гиҗ Көглтин Дава эврәннь шүлгтән бичнә. Хурц үг хәәлһн Көглтин Даван өргмҗтә үүдәлтиннь ут хаалһд пушкинск үүдәлтәс болн җирһлин цегән цевр уста булгас ус ууҗ, унд хәрүлсн мет, әмдрлгч күч авсмн.

    Нанд болхла Көглтин Даван «Дууч» гидг шүлг таасгдна. Эн шүлг үүдәлһнә амр биш кергиг яһҗ күцәдгиг келҗ, Көглтин Дава  А.С. Пушкинә шүлгиг эврә ухандан тоолҗ, гүн ухан-багтавринь чееҗдән буулһҗ маднла хувалцна.

   Көглтин Даван бичсн үүдәврмүдинь умшхла,цецн ухаһинь чееҗдән тодлад, ямаранчн төрәр келсн үгмүдинь чиңнәд, соңсад йовхла, Көглтин Дава  тер ухалснцецн чинрәрн делкә мини  гисн делгү цаһан саната күн болҗ сангдна.

    Цецнәрн делкә кеерүлсн, күсләр нарта орчлң дүрклүлҗ, даҗргдад даргдсн  өвкнриннь нердиг босхад, күмнд цецн тоомсрар ончрсн, бөкшго солңһар герлтсн Көглтин Даван нерн Пушкинә нерн мет өргмҗтәһәр туурв.

  Иигәд би зүркнд үүдсн ухан, санан-тоолврарн Көглтин Даван тускар хувалцҗанав. Мадн дорас өсч йовх баһчуд эн алдр шүлгчин нерәр бахмҗ кеһәд, үлгүр авад, сурһулян сәәнәр сурад, төрскн Таңһчдан өлзәтә үрд болхар зүткх зөвтәвидн.

   Көдлмшән ахр йөрәләр төгсәҗәнәв:

 

Күмни күцл болгсн

Күндтә алдр шүлгч

Тана кесн көдлмшин

Ачинь гүүнәр медүв.

 

Мана хальмг Таңһчиг

Деегшән авад өргәд,

Хальмг мана улст

Цаһан хаалһ секләт.

 

Уул хальмг келән

Уралан йовулҗ зүткдг,

Ууһн хальмгин үрнд

Үйнрәстн ханлт өргҗәнәв.

 

хальмг келнә болн дорд үзгин

                                                                     шинҗллһнә деед сурһулин

                                           институтын

                                                         хальмг келнә әңгин

                                                                          1-гч курсин оютн Һәрән Һәрә